Στο πρώτο µέρος της µεγάλης συνέντευξης που µου παραχώρησε, ο συγγραφέας του βιβλίου «Στη σκιά του Στάλιν – Μια παγκόσµια ιστορία του ελληνικού κοµµουνισµού» (Εκδ Αλεξάνδρεια) αναφέρεται βασικά στην πολιτική του ΚΚΕ µέχρι την απόφαση για την κήρυξη του εµφυλίου πολέµου και τις αιτίες που τον προκάλεσαν.
Στο δεύτερο µέρος που ακολουθεί, ο Ν. Μαραντζίδης εξηγεί τις αιτίες της ήττας, αναφέρεται στο Μακεδονικό πρόβληµα που σφράγισε την ιστορία του κόµµατος και διατυπώνει σκέψεις για τι ήταν τελικώς ο κοµουνισµός.
Για την έκβαση του εµφύλιου, «θεωρείτε ότι η ξένη βοήθεια, αµερικανική όσο και ανατολική, καθώς και οι ελλείψεις και οι ανεπάρκειές της, όντως καθόρισαν την πορεία και την έκβαση της σύρραξης» και «από αυτήν την άποψη η σύγκρουση Τίτο-Στάλιν υπήρξε κεφαλαιώδους σηµασίας για το τέλος του Εµφυλίου».
Το «πισώπλατο χτύπηµα» όπως αποκάλεσε το ΚΚΕ την διακοπή της βοήθειας από την Γιουγκοσλαβία µετά τη ρήξη Τίτο-Στάλιν δεν καθόρισε την έκβαση του εµφυλίου αυτή καθεαυτή εντούτοις είχε κάποια όχι αµελητέα επίδραση. Η συντριπτική κυριαρχία της αµερικανικής βοήθειας, οι χτυπητές αδυναµίες του ΔΣΕ συγκριτικά µε τον κυβερνητικό στρατό, η αδυναµία ελέγχου σηµαντικών πόλεων και εδάφους εκ µέρους των ανταρτών γεγονός που είχε ως συνέπεια την έλλειψη εφεδρειών, ήταν µερικές από τις σηµαντικότερες αιτίες της ήττας του ΔΣΕ. Από ένα σηµείο και έπειτα, νωρίτερα από την ανοιχτή ρήξη Τίτο-Στάλιν, είχε αποκλειστεί κάθε πιθανότητα µιας ολοκληρωτικής νίκης του ΔΣΕ. Του ΚΚΕ του απέµειναν ελπίδες για δύο µόνο εξελίξεις: ένα συµβιβασµό µε αξιοπρεπείς όρους και την παράταση ενός πολέµου φθοράς που θα κατέληγε σε κάποιο συµβιβασµό στο τέλος, που σε κάθε περίπτωση θα ήταν καλύτερα από την άνευ όρων οπισθοχώρηση το καλοκαίρι του 1949. Το «πισώπλατο χτύπηµα» έκανε ανέφικτες τις δύο αυτές εναλλακτικές εξελίξεις.
- Διαβάστε επίσης:Το ΚΚΕ «στη σκιά του Στάλιν» αλλά και έξω από αυτήν: Μια συζήτηση µε τον Νίκο Μαραντζίδη
Μετά την ήττα του 1949, έχουµε την υποχώρηση του Δηµοκρατικού Στρατού και περίπου 80.000 πρόσφυγες στις ανατολικές χώρες. Γράφετε ότι «κανένα άλλο δυτικοευρωπαϊκό κοµµουνιστικό κόµµα δεν βρέθηκε σε τόσο στενή επαφή µε την ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δηµοκρατίες επί τόσο πολλά χρόνια», όσο το ΚΚΕ. Τι επιπτώσεις είχε αυτή η ιδιοµορφία;
Το ΚΚΕ βρέθηκε να πατά σε δύο κόσµους και να διαµορφώνει διπλές πολιτικές. Έχοντας την έδρα του στη Ρουµανία και αργότερα στην Ουγγαρία, ήταν υποχρεωµένο όχι απλώς να παρακολουθεί αλλά να υφίσταται τις εξελίξεις στη Μόσχα και στις άλλες ανατολικο-ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η κρίση στο ΚΚΕ το 1955-1957 ή αυτή του 1968 πρέπει να εξετασθεί και υπό αυτό το πρίσµα.
Ήδη από τη δεκαετία του 1920 και τουλάχιστον µέχρι και το 1949 το Μακεδονικό πρόβληµα ταλανίζει το ΚΚΕ, µε διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά. Αναφέρεστε διεξοδικά στο θέµα. Σας ξένισε η στάση του ΚΚΕ στη συµφωνία των Πρεσπών το 2018, σχεδόν έναν αιώνα µετά;
Αστειεύεστε; Απολύτως! Το ΚΚΕ το 2018 επέλεξε να βάλει τις συγκυριακές του επιθυµίες (πτώση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ) πάνω από την Ιστορία. Για να πω την αλήθεια, έχοντας µελετήσει την ιστορία της κοµµουνιστικής αριστεράς τόσα χρόνια, θα έπρεπε να είµαι πιο προετοιµασµένος για αυτήν την ιστορική «κολοτούµπα» εκ µέρους της ηγεσίας του.
- Διαβάστε:Το Μακεδονικό και η ντροπή του ΚΚΕ
Kάνετε έναν παραλληλισµό ανάµεσα στην κοµουνιστική ουτοπία, ως «συνυφασµένη µε την ιδέα της ριζικής ανακαίνισης του βίου, που έχει κεντρική θέση στον απόστολο Παύλο και στο Ευαγγέλιο». Αυτή η «θρησκευτική πίστη» εκδηλώθηκε στο θέµα των δηλώσεων µετανοίας, που δεν υπέγραφαν οι κοµουνιστές για να σώσουν τη ζωή τους και µε έµµεσο τρόπο στις υποθέσεις Πλουµπίδη- Μπελογιάννη. Προκύπτουν παραπάνω στοιχεία για αυτές από τα αρχεία;
Πολύ ενδιαφέρουσα οπτική. Πρέπει να σας πω πως δεν το έχω µελετήσει ενδελεχώς αυτό σε σχέση µε την άρνηση υπογραφής των δηλώσεων µετανοίας. Σίγουρα η άρνηση αυτή έχει ένα υπερβατικό χαρακτήρα, που εντυπωσιάζει και µπορεί να θεωρηθεί στοιχείο αυτής της θρησκευτικής διάστασης που χαρακτηρίζει την κοµµουνιστική στράτευση διεθνώς. Εξάλλου, ο κοµµουνισµός πρόβαλε αν θέλετε αυτήν την ιδέα του «νέου σοσιαλιστικού ανθρώπου» που µπορούσε να ξεπεράσει πάθη, αδυναµίες και φόβους. Στην πράξη βεβαίως µόνο λίγοι άνθρωποι είχαν τέτοιες δυνατότητες. Και οι περιπτώσεις των Πλουµπίδη-Μπελογιάννη είναι εξαιρετικές.
Έχετε καταλήξει στο συµπέρασµα ότι όλες οι µεγάλες κρίσεις/διασπάσεις του ΚΚΕ ήταν «απόηχος των µειζόνων κρίσεων του σοβιετικού και του παγκόσµιου κοµµουνισµού».
Είναι αδύνατον να κατανοήσει κανείς τις κρίσεις και τις διασπάσεις εντός του ΚΚΕ αν δεν αντιληφθεί πως σε µεγάλο βαθµό διαµορφώθηκαν µέσα στο πλαίσιο των ιδεολογικών, πολιτικών και γεωπολιτικών αντιθέσεων εντός του διεθνούς κοµµουνιστικού σύµπαντος. Από τη σύγκρουση Τρότσκι-Στάλιν στην ΕΣΣΔ στα µέσα της δεκαετίας του 1920 µέχρι τις εντάσεις Γκορµπατσοφικών-αντι-Γκορµπατσοφικών το 1991, η πορεία της κοµµουνιστικής αριστεράς στην Ελλάδα ήταν συνυφασµένη µε τις κρίσεις εντός του ευρύτερου σοβιετικού -κοµµουνιστικού- κόσµου. Και µόνο το γεγονός ότι η τελευταία µείζονος σηµασίας κρίση εντός του ΚΚΕ ήταν το 1991 και έκτοτε παρά το γεγονός πως το κόµµα έχει µάλλον µέτρια (αν όχι άσχηµα) εκλογικά αποτελέσµατα στο κοινοβούλιο και την τοπική αυτοδιοίκηση, περιορισµένη ικανότητα πολιτικής κινητοποίησης και περιορισµένη οργανωτικά δύναµη, αλλά καµία σοβαρή εσωτερική κρίση δεν παρατηρήθηκε, δεν µπορεί να µην µας κάνει να σκεφτούµε το βάρος του διεθνούς παράγοντα πάνω στο εσωτερικό πλαίσιο.
Μετά τη έρευνα και τη συγγραφή του βιβλίου εκφράζετε έναν προβληµατισµό για τον κοµουνισµό για την «εντυπωσιακά πολύπλοκη, παγκόσµια διάσταση ενός κινήµατος που ξεπέρασε τα σύνορα µε τέτοιον τρόπο που, µέχρι σήµερα, µόνο οι µεγάλες µονοθεϊστικές θρησκείες µπορούν να περηφανευτούν ότι το έχουν κάνει». Δείχνει να καταλήγετε στο -φαινοµενικά- αντιφατικό συµπέρασµα ότι η ιστορία του «δεν είναι µόνο ή κυρίως η ‘’ιστορία των κολασµένων της γης‘’. Ούτε µόνο ή κυρίως αφοσίωση και θυσίες. Ούτε µόνο ή κυρίως δράµατα, ήττες και διαψεύσεις. Ούτε µόνο ή κυρίως εγκλήµατα και βία, µαζική ή µεµονωµένη, σταλινική, µαοϊκή ή άλλη. Ούτε µόνο ή κυρίως πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας και µαζικής δηµόσιας εκπαίδευσης εκεί που εγκαθιδρύθηκε». Μοιάζει να προσεγγίζετε τη θέση του Βάσλαβ Χάβελ, ότι ο λεγόµενος υπαρκτός σοσιαλισµός «ήταν κάτι µεταξύ φυλακής και παιδικού σταθµού».
Ωραία διατύπωση αυτή του Χάβελ. Από την πλευρά µου βρίσκοµαι κοντύτερα στην γραµµή σκέψης της σπουδαίας Βουλγάρας ιστορικού, Μαρία Τοντόροβα, η οποία σηµειώνει πως για να κατανοήσουµε τον υπαρκτό σοσιαλισµό θα ήταν χρήσιµο να µελετούσαµε όχι µόνο την καταγεγραµµένη κοµµουνιστική βία, τις αυταρχικές και ολοκληρωτικές πρακτικές, αλλά και την κοµµουνιστική κληρονοµιά στην εκπαίδευση, την υγειονοµική περίθαλψη, και την κοινωνική πρόνοια. Όχι γιατί πρέπει να εξιδανικεύσουµε αυτήν την κληρονοµιά, ούτε για νοσταλγικούς λόγους, αλλά για να µπορέσουµε να διευρύνουµε τους ορίζοντες της κατανόησή µας και να φύγουµε από απλουστευτικές, αφελείς και ψυχροπολεµικές αποτυπώσεις.
Στο βιβλίο σας περιγράφετε τη µετεµφυλιακή κατάσταση µέσα από τα µάτια ενός ξένου παρατηρητή , του Αµερικανού διπλωµάτη Πολ Πόρτερ, ο οποίος περιηγήθηκε και µελέτησε τη χώρα στις αρχές του 1947: «Ο Πόρτερ σηµείωνε στο ηµερολόγιό του τις δραµατικές συνθήκες και το διαλυµένο ηθικό της ελληνικής κοινωνίας σε συνδυασµό µε τα χρόνια προβλήµατα ενός διεφθαρµένου και διαπλεκόµενου πολιτικού προσωπικού: ‘’Έχουµε ένα φτωχό λαό µε µια ανίκανη κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστηµα το οποίο απαιτεί από τους υπουργούς να έχουν ως κύριο µέληµά τους την παραµονή στο αξίωµα, παραµελώντας τα προβλήµατα της ανοικοδόµησης.. Σε ολόκληρη τη χώρα, από τη µια άκρη στην άλλη, γκρίζα, ανυπεράσπιστη, βαθιά έλλειψη πίστης στο µέλλον’’». Τηρουµένων όλων των αναλογιών, η κατάσταση δεν µοιάζει κάπως µε τη σηµερινή;
Δυστυχώς ο Πολ Πόρτερ είναι συγκλονιστικά επίκαιρος. Τόσο επίκαιρος που σε κάνει να απελπίζεσαι καθώς πράγµατι µια διεφθαρµένη και κυνική ελίτ µε µόνο µέληµα της την παραµονή στο αξίωµα κυριαρχεί στη χώρα. Χρειάζεται πάντως, αν θέλουµε να µην καταθέτουµε µόνο την απελπισία µας, να βρούµε τη δύναµη να διευρύνουµε τους ορίζοντες των προσδοκιών µας, παραµένοντας ταυτόχρονα ρεαλιστές. Όχι εύκολο, όχι απολύτως ανέφικτο. Πως το έλεγαν εξάλλου στο Μάη; Ας είµαστε ρεαλιστές, ας επιδιώκουµε το αδύνατον!
Άρθρο του Στ. Κούλογλου στο tvxs.gr
