Όπως και σε άλλες χώρες που η ακροδεξιά ανεβαίνει και η Αριστερά πέφτει, τα πρόσφατα αποτελέσματα στην Πορτογαλία προσφέρονται για προβληματισμό.

Στη Λισαβόνα κυβερνούσαν από το 2015 οι Σοσιαλιστές που τώρα κέρδισαν λιγότερες έδρες από τον δεξιό αντίπαλο συνασπισμό, ενώ το ΚΚ έπεσε σε ιστορικό χαμηλό, πενήντα χρόνια μετά την αντιφασιστική επανάσταση των γαριφάλων. Πώς εξηγούνται όλα αυτά;

Οι Σοσιαλιστές έπεσαν θύματα της αλαζονείας και του κακού, διεφθαρμένου εαυτού τους. Την περίοδο από το 2015 μέχρι το 2022, με την κοινοβουλευτική υποστήριξη των δύο κομμάτων της Αριστεράς (Μπλόκο και ΚΚ Πορτογαλίας) πήραν ορισμένα στοιχειώδη προοδευτικά μέτρα, απαραίτητα καθώς η χώρα έβγαινε φτωχότερη από τα μνημόνια.

Το 2022, το Σοσιαλιστικό Κόμμα ήρθε σε ρήξη με την Αριστερά. Προκάλεσε πρόωρες εκλογές, κερδίζοντας την απόλυτη πλειοψηφία. Αλλά στα δύο χρόνια που μεσολάβησαν 14 υπουργοί παραιτήθηκαν λόγω διαφόρων σκανδάλων, το τελευταίο οδήγησε άλλωστε και στην παραίτηση του Αντόνιο Κόστα. Ο πρωθυπουργός των Σοσιαλιστών δεν κατηγορήθηκε προσωπικά, αλλά η εμπλοκή ανθρώπων από τον στενό περιβάλλον του έκανε μονόδρομο την παραίτηση του και τις πρόωρες εκλογές.

Γιατί έπεσαν οι Σοσιαλιστές

Το κοινωνικό έδαφος είχε ήδη υποχωρήσει κάτω από τα πόδια των Σοσιαλιστών, καθώς ελάχιστα πράγματα θύμιζαν σοσιαλιστική διακυβέρνηση. Στα πρώτα χρόνια μετά το 2015, η κυβέρνηση προσέφυγε στην τουριστική ανάπτυξη, αξιοποιώντας τα κάλλη της πρωτεύουσας και τις παραλίες της χώρας. Αλλά στη συνέχεια, η απελευθέρωση των ενοικίων, οι «χρυσές βίζες» και η εισβολή της βραχυχρόνιας μίσθωσης προκάλεσε μια οξύτατη στεγαστική κρίση, χειρότερη και από αυτήν της Ελλάδας.

Οι Πορτογάλοι είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν 700 ευρώ ενοίκιο για ένα διαμέρισμα, ενώ ο κατώτατος μισθός ανέβηκε στα 820 ευρώ μόλις το 2024 (από 760) και το 50% του πληθυσμού κερδίζει λιγότερα από 1000 ευρώ τον μήνα.

«Πολλές οικογένειες δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο επειδή δεν μπορούν να πληρώσουν για ένα δωμάτιο και οι νέοι επιστήμονες που κερδίζουν 1.000 ευρώ το μήνα -που είναι ο μέσος μισθός- είναι αδύνατο να ζήσουν», μου εξήγησε η ευρωβουλευτής του Μπλόκο Μαρίζα Ματίας.

Το πρόβλημα της στέγασης και οι νεόφτωχοι

Το 2018, ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τη στέγαση προειδοποίησε ότι η «αχαλίνωτη τουριστικοποίηση» θα υπονομεύσει το δικαίωμα στη στέγαση για τους πιο ευάλωτους ανθρώπους και η επιδείνωση των συνθηκών στέγασης και διαβίωσης θα οδηγήσει στην εμφάνιση «νεόφτωχων ». Σήμερα οι πιο φτωχοί εργάτες και οι μετανάστες ζουν σε τέντες, έξω από τη Λισαβόνα.

Παρόλα αυτά, το εκλογικό ποσοστό του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που έχασε 13 μονάδες σε σχέση με το 2022 δεν είναι καταστροφικό. Με 28,7% των ψήφων και 77 έδρες, νικήθηκε με διαφορά στήθους από τον κεντροδεξιό συνασπισμό (29,5% και 79 έδρες από τις 230 της Βουλής) που απέχει πολύ από την πλειοψηφία με την οποία θα μπορούσε κυβερνήσει. Η κεντροδεξιά πληρώνει ακόμη τα ακραία νεοφιλελεύθερα μέτρα λιτότητας που είχε εφαρμόσει την περίοδο της τρόικας και των μνημονίων.

Έχουμε δηλαδή μία αμφισβήτηση και των δύο κυριότερων κομμάτων, που οδήγησε σε ψήφο διαμαρτυρίας προς την ακροδεξιά.

Η ακροδεξιά κλέβει τους ψηφοφόρους του ΚΚ

Το Chega (που σημαίνει «Αρκετά») κατέβηκε με ένα παλιό σύνθημα της φασιστικής δικτατορίας Σαλαζάρ (1926- 1974) που είχαν κοπιάρει και οι Ελληνες χουντικοί: «Πατρίς, Θεός, Οικογένεια» (το Chega πρόσθεσε και τη λέξη «εργασία» λόγω της ανεργίας).

Ξεκίνησε στις ευρωεκλογές του 2019 με μια εκλογική πανωλεθρία, καθώς ο αρχηγός του Αντρέ Βεντούρα, ένας πρώην αθλητικός σχολιαστής, αντί για το προεκλογικό debate συμμετείχε σε μια διαδυκτιακή συζήτηση για το ποδόσφαιρο.

Κέρδισε μια έδρα στις βουλευτικές εκλογές του 2019, έφτασε το 2022 στις 12 και φέτος τις τετραπλασίασε, φτάνοντας στις 48 έδρες με ποσοστό 18%.

Απομίμηση του Τραμπ, ο Βεντούρα δεν είχε ως κύριο στόχο τους μετανάστες, όπως οι ομοϊδεάτες του σε άλλες χώρες, αλλά τους Ρομά.

Τάχθηκε υπέρ της επιστροφής της γυναίκας στο σπίτι, κατήγγειλε τη σήψη των δημοκρατικών θεσμών και υποσχέθηκε -όπως κάθε καλός δημαγωγός- αύξηση των μισθών και των δημοσίων δαπανών και συγχρόνως φορολογικές ελαφρύνσεις για όλο τον κοσμάκη.

Οι ψηφοφόροι του είναι απευθείας μετάγγιση από την εκλογική δεξαμενή του ΚΚ, που έχασε τη δεσπόζουσα θέση -σε ορισμένα μέρη τα αυγά και τα πασχάλια- που ιστορικά κατείχε σε εργατικές περιοχές. Σημείωσε μερικά από τα καλύτερα αποτελέσματά του σε περιοχές όπως η Beja, η Portalegre, το Alentejo και η νότια περιφέρεια της Λισαβόνας, ιστορικά προπύργια του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Οπως δείχνει ο παρακάτω χάρτης, το Chega (μπλε χρώμα) κέρδισε την πρώτη θέση στο νότο (οι Σοσιαλιστές με κόκκινο και η Δεξιά με πορτοκαλί στο Βορρά). Η επικράτηση του στη φτωχότερη περιοχή της χώρας, που μαστίζεται από χρόνια ανεργία -εκτός από τις εποχιακές δουλειές το καλοκαίρι- εκφράζει ακριβώς το θυμό των πολιτών που βρίσκονται μακριά από τα κέντρα εξουσίας, με κακή ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών και του συστήματος υγείας, που αποτελεί επίσης ένα καυτό κοινωνικό πρόβλημα.

Οι αιτίες για την πτώση της Αριστεράς

Την εποχή των μνημονίων, οι μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις και η ριζοσπαστικοποίηση οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου νίκη της αριστεράς. Στις εκλογές του 2015 το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και το Μπλοκο της Αριστεράς κέρδισαν πάνω από ένα εκατομμύριο ψήφους: τα καλύτερα αποτελέσματα για τα κόμματα αριστερά της Σοσιαλδημοκρατίας από την επανάσταση του 1974-75.

Το 2024 οι Σοσιαλιστές έχασαν πάνω από μισό εκατομμύριο ψήφους, παρασύροντας και τα κόμματα στα αριστερά τους.

Το ΚΚΠ από 332.000 ψήφους το 2019 έπεσε σε 238.000 το 2022, και σε 202.000 τώρα – ένα ιστορικό χαμηλό. Το Μπλόκο τα πήγε ελαφρώς καλύτερα: 498.000 το 2019 σε 244.000 το 2022, αλλά ανέβηκε σε 274.000 στις πρόσφατες εκλογές.

Η στρατηγική οπισθοχώρηση, ιδίως του ΚΚΠ, σχετίζεται ασφαλώς με γενικότερες κοινωνικές διεργασίες και τις αλλαγές στη σύνθεση της εργατικής τάξης. Αλλά η πέραν του Σοσιαλιστών Αριστερά απέτυχε σε αυτές τις εκλογές γιατί, έχοντας συγκυβερνήσει μαζί τους, θεωρήθηκε συνυπεύθυνη για τη σημερινή κρίση.

Μια σύγχρονη αλλά ριζοσπαστική Αριστερά, συνδεδεμένη με τα φτωχότερα στρώματα και τους κοινωνικά αδικημένους, είναι το ζητούμενο.

Άρθρο του Στ. Κούλογλου στο TVXS